Światowej sławy uczeni – prof. Mariusz Jaskólski z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i dr Alexander Wlodawer z Narodowego Instytutu Raka w USA – zostali pierwszymi zdobywcami Polsko-Amerykańskiej Nagrody Naukowej przyznawanej wspólnie przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej i , największe na świecie stowarzyszenie naukowe.
Nagroda została ustanowiona w 2013 r. i jest przyznawana parze naukowców – jednemu pracującemu w Polsce, a drugiemu w USA – za wybitne osiągnięcie naukowe będące efektem ich współpracy. Tandem Jaskólski – Wlodawer otrzymali ją za badania strukturalne białek o znaczeniu medycznym, które przyczyniły się do opracowania nowych terapii leczenia chorób człowieka, takich jak AIDS czy białaczka u dzieci.
Nagroda powstała, aby podkreślić wagę polsko-amerykańskiej współpracy naukowej i pokazać, że prowadzi ona do wspaniałych osiągnięć badawczych. Mamy też nadzieję, że sukcesy naszych laureatów będą inspiracją do nawiązania współpracy dla kolejnych badaczy – mówi prof. Maciej Żylicz, prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
Przyznanie Nagrody odbywa się raz na dwa lata w drodze konkursu opartego na nominacjach. Wyboru dokonuje Jury złożone z wybitnych przedstawicieli polskiego i amerykańskiego środowiska naukowego. Jury posiłkuje się opiniami ekspertów oceniających wnioski. Do pierwszego konkursu zgłoszono 55 nominacji, które reprezentowały bardzo wysoki poziom. Wysokość Nagrody wynosi równowartość 5 000 USD dla każdego z laureatów.
Nagrodzeni badacze rozpoczęli współpracę w dziedzinie biologii strukturalnej 27 lat temu. Gdy we wczesnych latach 80. nastąpił wybuch epidemii AIDS, wyścig do znalezienia leków na tę chorobę natrafił na przeszkodę w postaci całkowitego braku informacji o budowie białek retrowirusowych, czyli m.in. tych, które koduje w swoim bagażu genetycznym wirus HIV. Dlatego opis struktury proteazy retrowirusowej, opublikowany przez Wlodawera, Jaskólskiego i współpracowników w czasopiśmie „Nature” w 1989 r., był przełomem. Po tym artykule zostały opublikowane dwa kolejne w czasopiśmie „Science” – jeden dotyczył badania połączonego z modelowaniem, w którym przewidziano właściwą strukturę proteazy HIV-1 i sposobu jej interakcji z substratem, a w drugim przedstawiono rozstrzygnięcie gorącej debaty na temat struktury tego enzymu, której źródłem był częściowo niepoprawny model zaproponowany przez konkurencyjną grupę badaczy. Nasze odkrycie przyczyniło się do powstania leku dla chorych na AIDS w ekspresowym tempie 7 lat. To jak dotąd jedyny przykład, kiedy proces ten odbył się tak szybko – mówi prof. Wlodawer.
Od tamtego czasu obaj naukowcy kontynuują swoją współpracę w dziedzinie biologii strukturalnej układów mających znaczenie w medycynie: m.in. określili struktury proteaz pochodzących z innych retrowirusów (w tym wirusa HTLV powodującego białaczkę), integraz retrowirusowych (domena katalityczna w czynnej formie) oraz bakteryjnych asparaginaz, istotnych w leczeniu białaczki limfoblastycznej u dzieci.
Wspólnie napisali 37 prac, które były dotąd cytowane ok. 2450 razy, co świadczy o znaczeniu ich wspólnych badań dla dziedziny nauki, jaką uprawiają. Jednocześnie badacze przyczynili się do rozwoju metod krystalografii i są powszechnie uważani za autorytety w zakresie metodologii oraz edukacji krystalograficznej.
Wręczenie Polsko – Amerykańskiej Nagrody Naukowej odbędzie się 28 kwietnia br. w siedzibie AAAS w Waszyngtonie.
Prof. Mariusz Jaskólski studiował chemię na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Stopień doktora (1979) i habilitację (1985) w dziedzinie chemii uzyskał na tym samym Uniwersytecie. Profesorem został w 1997 r. Jest członkiem korespondentem PAN oraz dwóch organizacji zagranicznych: Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej (European Molecular Biology Organization, EMBO) oraz Regia Societas Scientiarum Upsaliensis (Szwecja). W 1994 r. założył pierwsze w Polsce laboratorium krystalografii białek, Centrum Badań Biokrystalograficznych w Instytucie Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu, którym kieruje do dziś. Laureat licznych wyróżnień i nagród, m.in. Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, którą otrzymał w 2002 r. Opublikował ponad 330 prac (artykułów i książek), głównie z chemii strukturalnej oraz biologii strukturalnej.
Dr Alexander Wlodawer studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim. Stopień doktora w dziedzinie biologii molekularnej uzyskał w 1974 r. na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles. Od 1987 r. związany z Narodowym Instytutem Raka (NCI), gdzie pełni funkcję dyrektora Laboratorium Krystalografii Makromolekuł. Jest członkiem zagranicznym PAN oraz kilku stowarzyszeń naukowych: Amerykańskiego Towarzystwa Krystalograficznego (American Crystallographic Association), Amerykańskiego Towarzystwa Biochemii i Biologii Molekularnej (American Society for Biochemistry and Molecular Biology) oraz Międzynarodowego Towarzystwa Proteolizy (International Proteolysis Society). Jest laureatem medalu Heyrovskiego Czeskiej Akademii Nauk i doktorem honoris causa Politechniki Łódzkiej. Ma na swoim koncie ponad 350 publikacji (artykuły i książki).
The American Association for the Advancement of Science (AAAS) to międzynarodowa organizacja non-profit założona
w 1848 r. Jej misją jest rozwój nauki, inżynierii i innowacji na całym świecie. Realizuje ją m.in. poprzez prowadzenie polityki naukowej i rozwijanie naukowej współpracy międzynarodowej. AAAS jest wydawca prestiżowego czasopisma „ Science”. www.aaas.org
